Türk Hukukunda Suriyelilerin Hukuki Statüsü

Geri göndermeme ilkesi geçici korunanlar için güvenli sığınma hakkı sağlayan ve geçici koruma rejiminin esas unsurlarından birisidir. Türk hukuk sisteminde geri göndermeme ilkesi uluslararası anlaşmalar, YUKK ve Geçici Koruma Yönetmeliği
ile güvence altına alınmıştır. Geri göndermeme ilkesinin yer aldığı, taraf olunan uluslararası anlaşmalar; Cenevre Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi, İşkenceye ve Diğer Zalimane Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı BM Sözleşmesi, Sınırötesi Organize Suçlara İlişkin BM Sözleşmesi olarak sıralanmaktadır.
YUKK’nın 4. maddesinde geri gönderme yasağı “Bu  Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı 46 Ekşi, N., “Geçici Koruma Yönetmeliği Uyarınca Geçici Korumanın Şartları, Geçici Koruma Usulü, Sağlanan Haklar ve Geçici Korumanın Sona Ermesi”, s.74.47 Oba, M.E., Türk Hukukunda Geçici Koruma Rejimi, s.88-89. veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının
veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.” şeklinde hüküm altına alınmıştır.Geçici Koruma Yönetmeliğinin 6. maddesi ise “Bu Yönetmelik kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla
hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez” şeklindedir.4.2.2.3. Geçici Koruma Kapsamına
Alınmayacak Kişiler Geçici Koruma Yönetmeliğinin 8. maddesinde geçici korumadan yararlanamayan ya da geçici korumadan yararlanıyor ise koruma statüsü iptal edilecek kişiler şu şekilde belirtilmiştir:
“a) Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair 1967 Protokolüyle değişik 28/7/1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair
Sözleşmenin 1 inci maddesinin (F) fıkrasında belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat bulunanlar,b) Türkiye dışında hangi saikle olursa olsun zalimce eylemler yaptığını düşündürecek nedenleri bulunanlar,c) Bu fıkranın (a) ve (b) bentlerinde belirtilen suç ya da fiillerin işlenmesine iştirak eden veya bu fiillerin işlenmesini tahrik edenler.ç) Ülkesinde silahlı çatışmaya katılmış olduğu halde bu faaliyetlerini kalıcı olarak sonlandırmayanlar,d) Terör eylemlerinde bulunduğu veya planladığı ya da bu eylemlere iştirak ettiği tespit edilenler,e) Ciddi bir suçtan mahkûm olarak topluma karşı tehdit  oluşturabileceği değerlendirilenler ile milli güvenlik, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehlike oluşturduğu
değerlendirilenler,f) Türkiye’de işlenmesi hâlinde hapis cezası verilmesini gerektiren suç veya suçları daha önce işleyen ve bu suçun cezasını çekmemek için menşe veya ikamet ülkesini terk edenler,g) Uluslararası mahkemelerce hakkında insanlık
suçu işlediğine dair karar verilmiş kişiler,ğ) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun Dördüncü Kısım Yedinci
Bölümünde yer alan suçlardan birini işleyenler.”

Geçici Korumanın Sona Ermesi
Geçici Koruma Yönetmeliğinin 11 ve devamı maddeleri ile geçici korumanın sona erme halleri ve sona ermesinin ardından yapılacak işlemler düzenlenmiştir. Buna göre; İçişleri Bakanlığı geçici korumanın sona erdirilmesi için Cumhurbaşkanına
teklifte bulunabilmekte, geçici koruma Cumhurbaşkanı kararı ile sonlandırılabilmektedir.Cumhurbaşkanı, sonlandırma kararıyla birlikte;• Geçici korumayı tamamen durdurarak geçici korunanların ülkelerine dönmesine,• Geçici korunanlara, koşullarını taşıdıkları statünün toplu olarak verilmesine ya da uluslararası koruma başvurusunda bulunanların başvurularının bireysel olarak değerlendirilmesine,• Geçici korunanların, Kanun kapsamında belirlenecek koşullarda Türkiye’de kalmalarına izin verilmesine,karar verebilir. (md.11)Maddeden de anlaşılacağı üzere geçici koruma statüsü sona erdirildiğinde geçici korunanların ülke dışına çıkarılmaları esastır. Ancak maddenin devamında geçici korunan yabancılar için ülkelerine
gönderilme kararı alınmamışsa, başvurmaları ve gerekli şartları taşımaları halinde bireysel uluslararası koruma statülerinin tanınabileceği belirtilmiştir. Bununla birlikte YUKK ve Geçici Koruma Yönetmeliğinde yer alan geri göndermeme
ilkesi kapsamında da Türkiye’de kalabilecekleri ifade edilmektedir. Geri göndermeme ilkesinin geçici koruma statüsü için uygulanıp uygulanmaması tartışılmakta iken Türkiye, geçici korunanlar için de bu ilkenin uygulanmasını kabul etmiştir.48
Yönetmeliğin 12. maddesinde geçici korumanın bireysel olarak sona ermesi ya da iptal edileceği haller düzenlenmiştir. Maddeye göre;
“Geçici korunanların;
a) Kendi isteğiyle Türkiye’den ayrılması,
b) Üçüncü bir ülkenin korumasından faydalanması,
c) Üçüncü bir ülkeye insani nedenler veya yeniden yerleştirme kapsamında kabul edilmesi ya da üçüncü bir ülkeye çıkış yapması,
ç) Ölmesi,
d) Kanunda yer alan diğer yasal kalış türlerinden birisi ile kalış hakkı kazanması,
e) Türk vatandaşlığını kazanması,hallerinde geçici koruma bireysel olarak sona erer.”Maddenin 3. fıkrasında ise mazeretsiz olarak bildirim yükümlülüğünü üç defa üst üste yerine getirmeyenlerin geçici korumalarının valilik tarafından iptal edileceği belirtilmiştir.
  Türk Hukukunda Suriyelilerin Hukuki Statüsü
Suriye Arap Cumhuriyeti’nde meydana gelen iç karışıklıklar nedeniyle çatışmadan kaçan 260 Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşı, 29 Nisan 2011’de Hatay ili Yayladağı ilçesinden Türkiye’ye giriş yapmıştır.49 Geçici korumaya ilişkin mevzuat hükümleri uygulanana kadar Suriyeliler “misafir” olarak adlandırılmıştır. Bunun nedeni olarak 1994 Yönetmeliğinin geçici koruma statüsüne ilişkin herhangi bir hüküm içermemesi ve Suriyelilere acilen bir statü kazandırma arzusu gösterilmektedir.
YUKK yürürlüğe girene kadar Suriyelilerin statüsünde bir belirsizlik olduğu ve bu belirsizliğin geçici koruma hükümleri ile giderildiği ifade edilmektedir. Türkiye’nin Suriyelilere yönelik biometrik fotoğraf ve parmak izi ile kayıt işlemi uygulaması 2013 yılında başlamıştır. Bu süreçte Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği kayıt işlemlerine destek sağlamıştır. Kamplarda kalan Suriyelilere hangi kampta kaldıklarını gösteren bir kart ile kimlik olarak AFAD Kartı olarak adlandırılan bir kart verilmekte idi.50 Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye,yaşanan kriz neticesinde 10 şehirde 26 geçici
koruma merkezi kurarak 256.971 Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır.
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye,yaşanan kriz neticesinde 10 şehirde 26 geçici koruma merkezi kurarak 256.971 Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Suriye Arap Cumhuriyeti’nde yaşanan olayların devam etmesi nedeniyle güvenli bir şekilde ülkelerine dönüş yapamayan Suriyelilerin hayatlarını geçici koruma merkezleri dışında devam etmeleri
desteklenmekte ve geçici koruma merkezleri dışında 3.514.016 geçici korunan Suriyeli yaşamaktadır.

Suriyeli sığınmacı sayısındaki artış nedeni ile 30.03.2012 tarihinde “Türkiye’ye Toplu Sığınma Amacıyla Gelen Suriye Arap Cumhuriyeti Vatandaşlarının ve Suriye Arap Cumhuriyetinde İkamet Eden Vatansız Kişilerin Kabulüne ve Barındırılmasına İlişkin Yönerge” yürürlüğe konulmuştur.52 AB’ye uyum süreci ve AİHM kararları doğrultusunda Türk iç hukukunda  luslararası korumaya yönelik hukuki düzenleme yapma gereği duyulmuş ve sonunda 6458 sayılı YUKK yürürlüğe
konulmuştur.53 Kanunun 91. maddesinde geçici korumaya ilişkin iş ve işlemlerin Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelik ile düzenleneceği hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda 2014 yılında Geçici Koruma Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.54 YUKK’nın 91. maddesi kapsamında hazırlanan Geçici Koruma Yönetmeliği yalnızca Suriyelileri değil hangi ülkeden geldiği fark etmeksizin kitlesel akınla gelenler için uygulanmaktadır. Geçici Koruma Yönetmeliğinde Suriyelilere ilişkin hüküm geçici 1.maddedir.55 Geçici 1. madde şu şekildedir:“28/4/2011 tarihinden itibaren Suriye Arap Cumhuriyeti’nde meydana gelen olaylar sebebiyle geçici koruma amacıyla Suriye Arap Cumhuriyeti’nden kitlesel veya bireysel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşları ile vatansızlar ve mülteciler, uluslararası koruma başvurusunda
bulunmuş olsalar dahi geçici koruma altına alınırlar.
Geçici Koruma Yönetmeliği Uyarınca Geçici Korumanın Şartları,Geçici Koruma Usulü, Sağlanan Haklar ve Geçici Korumanın Sona Ermesi,

Geçici Koruma Yönetmeliğinin 25. maddesinde geçici koruma kimlik belgesinin, Türkiye’de kalış hakkı sağlayacağı fakat ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen belgelere eşdeğer sayılmayacağı ya da uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımayacağı ayrıca süresinin ikamet izni toplamında dikkate alınmayacağı ve sahibine Türk vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamayacağı belirtilmiştir.Geçici Koruma Yönetmeliğinin 25. maddesinde geçici koruma kimlik belgesinin, Türkiye’de
kalış hakkı sağlayacağı fakat ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen belgelere eşdeğer sayılmayacağı ya da uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımayacağı ayrıca süresinin ikamet izni toplamında dikkate alınmayacağı ve sahibine Türk
vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamayacağı belirtilmiştir.
Bu kapsamda Suriyelilerin Türk Vatandaşlığı Kanununun (TVK) 11. maddesi kapsamında vatandaşlık başvuru şartlarından biri olan beş yıl kesintisiz ikamet etme şartı doğrultusunda süre hesaplanırken Türkiye’de kalış sürelerinin dikkate alınmayacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Evlenme yoluyla vatandaşlık kazanmak isteyen Suriyeliler için ise TVK’nın 16. maddesinde düzenlendiği üzere evliliğin en az üç yıldan beri devam ediyor olması gerekmektedir. Ayrıca TVK’nın 12. maddesinde
sıralanan istisnai yoldan vatandaşlığın kazanılması hallerinden biri ile vatandaşlık kazanmalarına engel bir durum bulunmamaktadır.
Sonuç olarak kanuni şartları taşısalar dahi Suriyelilerin vatandaşlığa alınması konusunda idarenin takdir hakkı bulunmaktadır ve geçici koruma Suriyeliler için mutlak bir hak sağlamamaktadır. Karşılaştırmalı Hukukta Geçici Koruma Statüsü Zamanın ihtiyaçlarına göre ortaya çıkmış olan “geçici koruma” kavramı 1951 Cenevre Sözleşmesinde yer almamakla birlikte ülke
mevzuatlarında son zamanlarda yer bulan yeni bir uygulamadır.58 Uluslararası hukukta geçici korumayı emredici hükümlerle düzenleyen bir belgenin bulunmamasından dolayı devletlerin uyguladıkları geçici koruma rejimleri birbirinden 56 12. maddenin b fıkrası kapsamında “Turkuaz Kart” sahibi yabancı ve eşlerinin istisnai yoldan vatandaşlık kazanabileceği düzenlenmektedir.
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununun 11. maddesinin 6. fıkrası kapsamında geçici koruma sağlanan yabancılara turkuaz kart verilmeyeceği düzenlenmiştir.

Kitlesel Göç Hareketlerinin Uluslararası Koruma Rejimine Etkisi: Türkiye’deki Suriyeliler ve Geçici Koruma, s.139.farklılık göstermektedir.59 Bununla birlikte geçici koruma uygulamalarının ortak özellikleri arasında geçici korumadan faydalanan kişi ve gruplara 1951 Cenevre Sözleşmesinde öngörülen mülteci haklarının tamamı yerine sınırlı olarak bir kısmının
tanınması gösterilebilmektedir,Zamanın ihtiyaçlarına göre ortaya çıkmış olan “geçici koruma” kavramı 1951 Cenevre
Sözleşmesinde yer almamakla birlikte ülke mevzuatlarında son zamanlarda yer bulan yeni bir uygulamadır.Uluslararası hukukta geçici korumayı emredici hükümlerle düzenleyen bir belgenin bulunmamasından dolayı devletlerin uyguladıkları geçici koruma rejimleri birbirinden farklılık göstermektedir